মামণি ৰয়ছম গোস্বামীৰ "দঁতাল হাতীৰ উঁয়ে খোৱা হাওদা"
(অপূৰ্ব দাস)
অসমীয়া প্ৰখ্যাত সাহিত্যিক জ্ঞানপীঠ বঁটা বিজয়ী মামণি ৰায়ছম গোস্বামীৰ "দঁতাল হাতীৰ উঁয়ে খোৱা হাওদা" আটাইতকৈ প্ৰখ্যাত আৰু মৰ্মস্পৰ্শী উপন্যাস। কেৱল হাতীৰ কাহিনী নহয়, হাতী, বন, কঠিন পৰিস্থিতিৰ সৈতে দৈনন্দিন জীৱন অতিবাহিত কৰা অসমৰ মাউত , শ্ৰমিক, বনত বাসকৰা লোকৰ জীৱনৰ গভীৰ চিত্ৰণ। মানুহ আৰু জীৱ-জন্তুৰ মাজৰ আৱেগিক সংযোগ কাহিনীটোৰ কেন্দ্ৰীয় বিষয়বস্তু হিচাপে আত্মপ্ৰকাশ কৰিছে।
◽ কাহিনীৰ পটভূমি
উপন্যাসখনত অসমৰ বনাঞ্চল আৰু তাত কাম কৰা মাউত সকলৰ জীৱন চিত্ৰিত কৰা হৈছে। এই বনাঞ্চলত চৰকাৰী ‘বন শিবিৰ’, হাতীৰ যত্ন, লগত কাঠ পৰিবহণৰ কাম, ইয়াৰ লগত বসবাস কৰা মানুহৰ সংগ্ৰাম আদি সমগ্ৰ উপন্যাসখনতে বিশিষ্টভাৱে প্ৰকাশ পাইছে। কাহিনীটো বাস্তৱসন্মত আৰু হাতী আৰু মানুহৰ জীৱন কেনেকৈ সম্পূৰ্ণ পৰস্পৰৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল সেইটো দেখুৱাইছে।
◽মূল চৰিত্ৰ
দঁতাল হাতী – শক্তিশালী, অভিজ্ঞ, কিন্তু আঘাতপ্ৰাপ্ত আৰু ভাগৰুৱা হাতী।
গিৰিধৰ – দঁতাল হাতীৰ মাউত । হাতীৰ লগত গভীৰ সম্পৰ্ক থকা এজন সংবেদনশীল, দয়ালু মানুহ।
বন বিভাগৰ বিষয়া – যাৰ আদেশ আৰু নীতিয়ে হাতী আৰু মাউতৰ জীৱনত প্ৰভাৱ পেলায়।
মাউত সম্প্ৰদায় – অৰণ্যত বাস কৰা দৰিদ্ৰ লোক যাৰ জীৱিকা কেৱল হাতীৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল।
◽কাহিনীৰ সংক্ষিপ্ত ৰূপ
(১) হাতীৰ কঠোৰ জীৱন আৰু জংগলৰ বাস্তৱতা
কাহিনী আৰম্ভ হৈছে জংগলৰ কঠোৰ জীৱনৰ পৰা। মাউতে ৰাতিপুৱাই হাতীবোৰক গা ধুই, খাদ্য খুৱাই, কামৰ বাবে সাজু কৰে। হাতী কেৱল প্ৰাণী নহয়, মাউতৰ সংগী, ৰক্ষক, আৰু জীৱিকাৰ উৎস। উপন্যাসখনত দঁতাল হাতীটোক তেওঁলোকৰ সকলোতকৈ অভিজ্ঞ আৰু শক্তিশালী বুলি গণ্য কৰা হৈছে।
কাহিনীটোত বাৰে বাৰে চিত্ৰিত কৰা হৈছে যে জংগলৰ জীৱনটো কিমান কঠিন—খাদ্য, ঔষধ আৰু আধুনিক সুবিধাও নাই। হাতীকো গোটেই দিনটো কাঠ কঢ়িয়াই নিবলৈ আৰু গধুৰ কাম কৰিবলৈ হেঁচা দিয়া হয়।
(২) দঁতাল হাতীটোৰ চৰিত্ৰ
দঁতাল হাতী এক প্ৰকাৰে উপন্যাসখনৰ নায়ক। হাতীটো বুঢ়া, শৰীৰত ঘা লগা , তথাপিও সি কাম কৰিবলৈ বাধ্য। তাৰ কাষে কাষে মাউত গিৰিধৰেও সংগ্ৰাম কৰি আছে। হাতীৰ দুৰ্দশা বুজি পালেও চৰকাৰী বিষয়াৰ নিৰ্দেশ মানি চলিব লগা হৈছে।
(৩) হাওদাৰ প্ৰতীক
"হাওদা" হৈছে হাতীৰ পিঠিত লগোৱা এবিধ মজবুত কাঠেৰে তৈয়াৰ কৰা মানুহে যাত্ৰা কৰিব পৰা বা বস্তু কঢ়িয়াই নিয়া এবিধ আহিলা ।
উপন্যাসখনত "উঁইয়ে খোৱা হাওদা"ৰ প্ৰতীক—
• ভাঙি গৈ থকা অৱস্থা
• শোষণ
• হাতী আৰু মাউতৰ জীৱন লাহে লাহে কমি অহা
দঁতাল হাতীৰ উঁয়ে খোৱা হাওদাই স্পষ্টকৈ বুজাইছে যে অৰণ্যৰ জীৱন এতিয়া ক্লান্ত, ভাঙি মৃত্যুৰ দিশে আগবাঢ়িছে।
(৪) মানুহ আৰু হাতীৰ আৱেগিক সম্পৰ্ক
গিৰিধৰ আৰু দঁতালৰ মাজত গভীৰ বন্ধন আছে।
গিৰিধৰে বুজি পায় দঁতালৰ বেদনা— তাৰ ভাগৰ, তাৰ ঘা, তাৰ মানসিক বোজা। সি বাৰে বাৰে বিষয়াসকলক দঁতালৰ বাবে জিৰণি বিচাৰে, কিন্তু তাৰ অনুৰোধক আওকাণ কৰা হয়। বিষয়াসকলৰ বাবে হাতী যন্ত্ৰ, অনুভৱ থকা জীৱ নহয়। কাহিনীৰ এই অংশই মানুহ-জীৱ-জন্তুৰ সম্পৰ্কৰ এক অতি স্পৰ্শকাতৰ ছবি দাঙি ধৰিছে।
(৫) বেদনা, শোষণ, আৰু অৱহেলা
বৃদ্ধ হাতী দঁতালে এতিয়া কাম কৰিব পৰা নাই বুলি কাহিনীটোৰ পৰা ক্ৰমান্বয়ে পোহৰলৈ আহিছে। কিন্তু বন বিষয়াই নিৰ্দেশ দিয়ে যে কাঠ পৰিবহণৰ কাম বন্ধ নহ’ব।
ইয়াৰ অৰ্থ কেৱল যে দঁতালে শেষ উশাহলৈকে কাম কৰিব লাগিব। দঁতাল বাৰে বাৰে পৰি যায়, ভৰি দুখন কঁপি উঠে, উশাহ-নিশাহ ঘন হ'য়।
গিৰিধৰে তাক সান্ত্বনা দিয়ে আৰু আদৰ কৰে, কিন্তু মাউত গিৰিধৰে অসহায় আৰু আদেশ অমান্য কৰিব নোৱাৰে।
এই অসহায়তাই সমগ্ৰ উপন্যাসখনৰ আটাইতকৈ তিক্ত সত্য।
(৬) দঁতালৰ মৃত্যু—গল্পটোৰ আটাইতকৈ মাৰ্মান্তিক দৃশ্য
উপন্যাসখনৰ আটাইতকৈ বেদনাদায়ক মুহূৰ্তটো হ’ল যেতিয়া দঁতালে কাম কৰি থাকোঁতে হঠাতে ঢলি পৰে। তাৰ বিশাল শৰীৰটো মাটিত পৰি যায়, হাওদাখন ভাঙি এফালে ওলমি থাকে। চকুত দুখ-বেদনা, কিন্তু সকাহৰ ক্ষীণ জিলিকনিও দেখা গ'ল হাতীটোৰ দুচকুত— যেন সি জানে যে সি আৰু কেতিয়াও কাম কৰিব নালাগিব। গিৰিধৰে তাৰ ওচৰলৈ দৌৰি গৈ সান্ত্বনা দিয়ে। গোটেই জীৱন গিৰিধৰৰ লগত থকা তাৰ সংগীজন এতিয়া মৃত্যুৰ পথত। এই দৃশ্যটোৱেই হৈছে মানুহৰ অসহায়তা আৰু পশু শোষণৰ চূড়ান্ত প্ৰকাশ।
(৭) বিষয়াসকলৰ উদাসীনতা
দঁতালৰ অৱস্থা দেখাৰ পিছতো বিষয়াসকল সংবেদনহীন যেন লাগে। মনত দুখ নাই। তেওঁলোকে তাক কেৱল ধন আৰু কামৰ বস্তু হিচাপেহে ভাবে।
তেওঁলোকৰ প্ৰশ্ন একেই আছে— "এতিয়া কোনে কাঠ কঢ়িয়াই লৈ যাব?" নে হাতীৰ মৃত্যুত শোক কৰিব, নে মাউতৰ যন্ত্ৰণা বুজি পাব.... এই উপন্যাসখনে সমগ্ৰ চৰকাৰী যন্ত্ৰৰ নিষ্ঠুৰতাক উদঙাই দিছে।
(৮) দঁতালৰ মৃত্যু
অৱশেষত দঁতালৰ মৃত্যু হয়। তাৰ মৃত্যু কেৱল হাতীৰ মৃত্যু নহয়— অৰণ্যৰ সংস্কৃতিৰ পতন, মাউতৰ পৰম্পৰা আৰু মানুহ-জীৱ-জন্তুৰ সম্পৰ্কৰ অন্ত.... গিৰিধৰ বিধ্বস্ত।
সি অনুভৱ কৰে যে তাৰ নিজৰ সংগীক ৰক্ষা কৰাত ব্যৰ্থ হ’ল। কিন্তু সি জানে যে আচল দোষ তাৰ নহয়, শ্ৰম আৰু মমতাক মূল্য নিদিয়া ব্যৱস্থাটোৰ ওপৰতহে আছে।
উপন্যাসখনৰ মূল বাৰ্তা: জীৱ-জন্তুবোৰ যন্ত্ৰ নহয়, জ্ঞানশীল সত্তা। শোষণ কেৱল মানুহৰ নহয়, জীৱ-জন্তুৰো হ'য়।
এই ব্যৱস্থাটোৰ বাবে আৰু অমানৱীয়তাই অৰণ্যৰ জীৱন ধ্বংস কৰি পেলায়। মাউতসকলৰ জীৱন অত্যন্ত কঠিন আৰু দুখময় । আধুনিক ব্যৱস্থাত প্ৰকৃতি আৰু মানুহৰ সম্পৰ্ক লাহে লাহে ভাঙি গৈ আছে।
"দঁতাল হাতীৰ উঁয়ে খোৱা হাওদা" এখন অতি আৱেগিক আৰু বাস্তৱসন্মত উপন্যাস যিয়ে হাতী আৰু ইয়াৰ যত্ন লোৱা মানুহৰ দুখ-কষ্টক উজ্জ্বল কৰি তুলিছে। এয়া কেৱল হাতীৰ কাহিনী নহয়, শোষণ, সামাজিক অন্যায়, মানৱীয় মমতাৰ অভাৱৰ নথি।
দঁতালৰ মৃত্যুৱে পাঠকৰ ওপৰত গভীৰ প্ৰভাৱ পেলায়, তেওঁলোকে উপলব্ধি কৰে যে প্ৰকৃতিৰ সৈতে আমাৰ সম্পৰ্ক কিমান ভংগুৰ আৰু আমি ইয়াক কেনেকৈ ভাঙিবলৈ দিছো।
উপন্যাসখনি পঢ়ি মোৰ চকু পানী ধৰি ৰাখিব নোৱাৰিলোঁ। এক অবুজ বেদনাই হাহাকাৰ কৰি উঠিল মোৰ বুকুত.....!
মোৰ মাৰ কিছু সময়ৰ বাবে নিস্তব্ধ....
