ধানৰ পাতৰ ক্ষতি কৰা প্ৰধান কীট-পতংগ আৰু ইয়াৰ নিয়ন্ত্ৰণ ব্যৱস্থা
( অপূৰ্ব দাস )
ভাৰত এখন কৃষিপ্ৰধান দেশ, আৰু ইয়াৰ অন্যতম প্ৰধান শস্য হৈছে ধান। ধানৰ ভাল উৎপাদন পাবলৈ বহু প্ৰকাৰৰ ৰোগ আৰু কীট-পতংগৰ পৰা সুৰক্ষা প্ৰদান কৰাটো প্ৰয়োজনীয়। ধানৰ গছ, বিশেষকৈ পাতৰ ক্ষতি কৰা কীট-পতংগই বহু ক্ষতি কৰে, যাৰ ফলত গছৰ বৃদ্ধি বন্ধ হৈ পৰে আৰু উৎপাদন বৃহৎ পৰিমাণে হ্ৰাস পায়। এই লেখাটোত ধানৰ পাতৰ ক্ষতি কৰা প্ৰধান কীট-পতংগসমূহৰ বিষয়ে আৰু ইয়াৰ নিয়ন্ত্ৰণ ব্যৱস্থাৰ বিষয়ে বিতংভাৱে তলত উল্লেখ কৰা হ'ল -
১. পাত ফোল্ডাৰ - ( Cnaphalocrocis medinalis)
চিনাক্তকৰণ: ই এবিধ পোক যাৰ পলুই (কেটাৰপিলাৰ) ধানৰ পাত ভাঁজ কৰি তাৰ ভিতৰত বাস কৰে।
সমস্যা:
(ক) পলুবোৰে পাতবোৰ ভাঁজ কৰি ভিতৰৰ পৰা খায়।
(খ) পাতবোৰ শুকুৱাবলৈ আৰম্ভ কৰে, গছৰ সালোক সংশ্লেষণ কমি যায়।
(গ) গছবোৰ দুৰ্বল হৈ পৰে, যাৰ ফলত উৎপাদন কমি যায়।
নিয়ন্ত্ৰণ ব্যৱস্থা:
(ক) প্ৰাৰম্ভিক পৰ্যায়ত হাতেৰে পাত নষ্ট কৰিব লাগে।
(খ) পথাৰত ট্ৰাইকোগ্ৰামমা নামৰ পৰজীৱী ভেকুলীবোৰ এৰি দিয়া উচিত।
(গ) প্ৰয়োজন হ’লে ১৫ লিটাৰ পানীত ৩০ মিলিলিটাৰ Chlorantraniliprole ১৮.৫% SC মিহলাই স্প্ৰে কৰিব লাগে।
২. কেছ ৱৰ্ম (Nymphula depunctalis)
চিনাক্তকৰণ:
(ক) এই পোকবিধ বেছিকৈ পানীৰে ভৰা পথাৰত দেখা যায়।
(খ) ইয়াৰ পলুবোৰে পাতবোৰ কাটি তাৰ পৰা এটা খোলা বনাই তাত থাকি গছবোৰ খাই পেলায়।
সমস্যা:
(ক) পাতবোৰ ওলমিবলৈ আৰম্ভ কৰে, আৰু লাহে লাহে শুকাই যায়।
(খ) গছবোৰ দুৰ্বল হৈ পৰে আৰু অকাল মৃত্যুবৰণ কৰিব পাৰে।
নিয়ন্ত্ৰণ ব্যৱস্থা:
(ক) পথাৰত পানীৰ স্তৰ মধ্যম কৰি ৰাখক।
(গ) প্ৰাৰম্ভিক পৰ্যায়ত পোকটো পানীৰ পৰা উলিয়াই ধ্বংস কৰিব লাগে।
(ঘ) প্ৰয়োজন হ’লে মালাথিয়ন ৫% Dust স্প্ৰে’ কৰিব লাগে।
৩. ব্ৰাউন প্লেণ্টোপাৰ (Nilaparvata lugens)
চিনাক্তকৰণ:
(ক) এই পোকে ধানৰ পাত আৰু ঠাৰিৰ ৰস চুহি খায়।
(খ) ই প্ৰধানকৈ ঘন পথাৰত থাকে ।
সমস্যা:
(ক) পাতবোৰ হালধীয়া হৈ শুকুৱাবলৈ আৰম্ভ কৰে।
(খ) তীব্ৰ আক্ৰমণৰ ক্ষেত্ৰত “হপাৰ বাৰ্ন”ৰ অৱস্থা দেখা দিয়ে য’ত গোটেই গছজোপা শুকাই যোৱা যেন লাগে।
নিয়ন্ত্ৰণ ব্যৱস্থা:
(ক) পথাৰত পানীৰ সঠিক ব্যৱস্থাপনাৰ অভ্যাস কৰক।
(খ) ৰোপণ কৰাৰ সময়ত গছৰ মাজত উপযুক্ত দূৰত্ব বজাই ৰাখিব লাগে।
(গ) প্ৰয়োজন হ’লে ইমিডাক্ল’প্ৰিড ১৭.৮% এছ এল বা থাইমেথ’ক্সাম ২৫% ডব্লিউ জি স্প্ৰে’ কৰিব লাগে।
৪. গ্ৰীণ লিফহপাৰ (Nephotettix virescens)
চিনাক্তকৰণ:
(ক) এই পোকে ধানৰ পাতৰ ৰস চুহি খায় আৰু ভাইৰাছৰ বাহক হিচাপে কাম কৰে।
(খ) এই পোকে ধানগছৰ টুংগো ৰোগ (Tungro Virus) বিয়পায়।
ক্ষতি:
(ক) পাতবোৰ হালধীয়া হৈ শুকুৱাবলৈ আৰম্ভ কৰে।
(খ) গছবোৰ সৰু হৈ থাকে আৰু ধান উৎপন্ন নকৰে।
(গ) সমগ্ৰ পথাৰতে এই ৰোগ দ্ৰুতগতিত বিয়পি পৰে।
নিয়ন্ত্ৰণ ব্যৱস্থা:
(ক) ৰোগ প্ৰতিৰোধী ধানৰ জাত ব্যৱহাৰ কৰিব লাগে।
(খ) ৰুগীয়া গছবোৰ পথাৰৰ পৰা আঁতৰাই জ্বলাই দিব লাগে।
(গ) প্ৰয়োজন হ’লে ১৫ লিটাৰ পানীত এচিফেট ৭৫% এছ পি ১৫ গ্ৰাম স্প্ৰে কৰিব লাগে।
৫. হিস্পা (ডিক্লাডিস্পা আৰ্মিগেৰা)
চিনাক্তকৰণ:
(ক) ই চিকচিকিয়া ক’লা ৰঙৰ সৰু পোক ।
(খ) ইয়াৰ পলুৱে পাতৰ ওপৰৰ তৰপটো খোঁচৰি খাই পেলায়।
ক্ষতি:
(ক) পাতত বগা ৰেখা গঢ় লৈ উঠে।
(খ) পাতবোৰ শুকাই সৰি পৰে আৰু গছজোপাৰ বৃদ্ধি বন্ধ হৈ যায়।
নিয়ন্ত্ৰণ ব্যৱস্থা:
(ক) পথাৰত ভালদৰে হাল বোৱা উচিত।
(খ) ৰোপণৰ আগতে পুৰণি গছ-গছনি আৰু অপতৃণ আঁতৰাই পেলাব লাগে।
(গ) প্ৰয়োজন হ’লে ১৫ লিটাৰ পানীত ২০ গ্ৰাম কাৰ্বাৰাইল ৫০% WP মিহলাই স্প্ৰে কৰিব লাগে।
৬. হুৰ্ল মেগট (Hydrellia sasakii)
চিনাক্তকৰণ:
(ক) এই পোকে প্ৰধানকৈ সৰু উদ্ভিদক আক্ৰান্ত কৰে।
(খ) ইয়াৰ প্ৰভাৱ উদ্ভিজোপাৰ মাজত দেখা যায়।
ক্ষতি :
(ক) পাতৰ ওপৰত সুৰংগ সদৃশ বগা ৰেখা গঠন হয়।
(খ) গছৰ নতুন পাত খোল খাই শুকাই নাযায়।
নিয়ন্ত্ৰণ ব্যৱস্থা:
(ক) পথাৰত পানীৰ ভাল ব্যৱস্থাপনা ৰাখক।
(খ) পোক-পৰুৱাক আকৰ্ষণ কৰিবলৈ হালধীয়া ৰঙৰ আঠাযুক্ত কাৰ্ড ব্যৱহাৰ কৰিব লাগে।
(গ) প্ৰয়োজন হ’লে ডাইমেথ’ৱেট ৩০% EC স্প্ৰে’ কৰিব লাগে।
সাধাৰণ প্ৰতিৰোধ আৰু সাৱধানতা :
(১) নিয়মিতভাৱে ধাননী পথাৰখন নিৰীক্ষণ কৰক
(২) প্ৰতি সপ্তাহত পথাৰখন পৰীক্ষা কৰি চাব লাগে যে কোনো কীট-পতংগৰ প্ৰাৰম্ভিক প্ৰাদুৰ্ভাৱ হৈছে নেকি।
(৩) প্ৰাকৃতিক শত্ৰুক লগাই দিয়ক - যেনে Trichogramma vesta, মাখি, ভেকুলী ইত্যাদি।
(৪) জৈৱিক নিয়ন্ত্ৰণক অগ্ৰাধিকাৰ দিয়ক।
(৫) একেটা কীটনাশক বাৰে বাৰে ব্যৱহাৰ নকৰিব।
(৬) ৰাসায়নিক ঔষধ পৰিমিতভাৱে ব্যৱহাৰ কৰক।
(৭) অত্যধিক আৰু বাৰে বাৰে ব্যৱহাৰ কৰিলে উপকাৰৰ পৰিৱৰ্তে ক্ষতি হ’ব পাৰে।
(৮) পৰামৰ্শ অনুসৰি পৰিমাণ আৰু সময়ত স্প্ৰে কৰিব।
(৯) পথাৰত জোপোহা গজিবলৈ নিদিব।
(১০) পুৰণি গছ-গছনি আৰু অপতৃণবোৰ সময়ে সময়ে আঁতৰাই থাকিব।
ধানৰ পাতত ক্ষতিসাধন কৰা কীট-পতংগবোৰ সময়মতে নিয়ন্ত্ৰণ নকৰিলে ইহঁতে বৃহৎ লোকচানৰ সৃষ্টি কৰিব পাৰে। কৃষক ভাইসকলে সময়মতে কীট-পতংগ চিনাক্তকৰণৰ বাবে বৈজ্ঞানিক পদ্ধতি গ্ৰহণ কৰি উপযুক্ত জৈৱিক বা ৰাসায়নিক নিয়ন্ত্ৰণ ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰিব লাগে। নিয়মীয়াকৈ পৰিদৰ্শন, সুষম সাৰ আৰু পানী ব্যৱস্থাপনা আৰু সময়মতে ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰি কীট-পতংগ নিয়ন্ত্ৰণ কৰি ধানৰ উৎপাদন বৃদ্ধি সম্ভৱ হ’ব পাৰে।
সঠিক সময়ত সঠিক চিনাক্তকৰণ আৰু নিয়ন্ত্ৰণে শস্যক সম্পূৰ্ণ সুৰক্ষা প্ৰদান কৰিব।
