কুকুৰ বা যিকোনো জন্তুৱে কামুৰিলে সাৱধান হওক! ৰেবিজ ৰোগ কেনেকৈ হয়? ইয়াৰ লক্ষণ আৰু চিকিৎসা
( অপূৰ্ব দাস )
ৰেবিজ হৈছে অতি মাৰাত্মক আৰু জীৱন সংকটজনক ভাইৰাছজনিত ৰোগ, যিটো মূলতঃ আক্ৰান্ত জীৱ-জন্তুৰ কামোৰ বা আঁচোৰ দ্বাৰা বিয়পে। এই ৰোগৰ লক্ষণসমূহ এবাৰ দেখা গ’লে সময়মতে চিকিৎসা নকৰিলে প্ৰায় মৃত্যুৰ কাৰণ হয়। এই ভাইৰাছে মানুহৰ মগজু আৰু কেন্দ্ৰীয় স্নায়ুতন্ত্ৰ (CNS)ত আক্ৰমণ কৰে।
বিশ্ব স্বাস্থ্য সংস্থা (WHO)ৰ তথ্য অনুসৰি বিশ্বজুৰি জলাতংক ৰোগত প্ৰতি বছৰে প্ৰায় ৫৯ হাজাৰ লোকৰ মৃত্যু হয়, ইয়াৰে অধিকাংশই এছিয়া আৰু আফ্ৰিকাত হয়। কেৱল ভাৰততে প্ৰতি বছৰে এই ৰোগৰ বাবে প্ৰায় ৫৭০০ লোকে প্ৰাণ হেৰুৱাইছে।
ৰেবিজ কেনেকৈ হয়?
ৰেবিজ ৰোগ ৰেবিজ ভাইৰাছৰ দ্বাৰা হয়, যিটো ৰেবডোভাইৰিডে পৰিয়ালৰ অন্তৰ্গত। এই ভাইৰাছ সংক্ৰমিত প্ৰাণীৰ লালতিত থাকে আৰু কোনো প্ৰাণীয়ে—বিশেষকৈ কুকুৰ, বান্দৰ, মেকুৰী, শিয়াল বা বাদুলি—মানুহক কামোৰ বা খোঁচ মাৰিলে ছালৰ মাজেৰে শৰীৰত প্ৰৱেশ কৰে।
• সংক্ৰমণৰ মূল পথসমূহ:
(১) কুকুৰে কামোৰা – ভাৰতত প্ৰায় ৯৫% ৰেবিজ সংক্ৰমণ কুকুৰৰ কামোৰৰ ফলত হয়।
(২) বান্দৰৰ আক্ৰমণ – বিশেষকৈ পৰ্যটনস্থলী বা অৰণ্যৰ ওচৰত।
(৩) বাদুলি বা শিয়ালৰ কামোৰ – ইয়েই বহিঃৰাজ্যত জলাতংক ৰোগৰ সংক্ৰমণৰ মূল উৎস।
(৪) ঘাঁত পৰি থকা সংক্ৰমিত লালতি – অতি বিৰল যদিও ইয়াৰ ফলতো ৰোগ সম্ভৱপৰ।
• শৰীৰত ৰেবিজ ভাইৰাছৰ প্ৰৱেশ আৰু প্ৰভাৱ
ভাইৰাছ শৰীৰত প্ৰৱেশ কৰিলে স্নায়ুৰ যোগেদি লাহে লাহে মগজুলৈ যায়। এই ভাইৰাছৰ এই যাত্ৰাত কেইসপ্তাহমানৰ পৰা কেইবামাহো সময় লাগিব পাৰে, যাৰ বাবে জলাতংক ৰোগৰ লক্ষণ তৎক্ষণাত দেখা নাযায়।
• ৰেবিজৰ লক্ষণ-
লক্ষণ দুটা পৰ্যায়ত দেখা দিয়ে:
১/ প্ৰাৰম্ভিক লক্ষণ:
জ্বৰ, মূৰৰ বিষ, দুৰ্বলতা আৰু ভাগৰুৱা, জন্তুটোৱে কামোৰা ঠাইত জ্বলা-পোৰা বা খজুৱতি, অস্থিৰতা ইত্যাদি।
২/ উচ্চ লক্ষণ:
ৰেবিজে মগজু আৰু স্নায়ুতন্ত্ৰত প্ৰভাৱ পেলোৱাৰ লগে লগে লক্ষণসমূহো গুৰুতৰ হ’বলৈ আৰম্ভ কৰে:
• হাইড্ৰ’ফ’বিয়া:
(১) পানীৰ প্ৰতি ভয়।
(২) ৰোগীয়ে পানী দেখাৰ লগে লগে ভয়, শ্বাসৰুদ্ধ অনুভৱ কৰে।
• এৰোফ'বিয়া:
(১) বতাহ , আন্ধাৰৰ ভয়।
• ভ্ৰম:
(১) প্ৰকৃততে নথকা বস্তু দেখা বা শব্দ শুনা।
(২) অত্যধিক লালতি ওলোৱা আৰু মুখত ফেন ওলোৱা
(৩) পেশীৰ বিষ, দুৰ্বলতা
(৪) আক্ৰমণাত্মকতা, অত্যন্ত উত্তেজনা বা বিভ্ৰান্তি
• ক’মা আৰু মৃত্যু – জলাতংক ৰোগৰ লক্ষণ দেখা দিয়াৰ পিছত সাধাৰণতে ৪ৰ পৰা ৭ দিনৰ ভিতৰত ৰোগীজন ক’মালৈ যায় আৰু তাৰ পিছত মৃত্যু হয়।
ৰেবিজৰ নিদান:
বিশেষকৈ লক্ষণসমূহ স্পষ্ট নোহোৱালৈকে ৰেবিজ ৰোগ নিশ্চিত কৰাটো সহজ নহয়। প্ৰাৰম্ভিক পৰ্যায়ত ৰোগীৰ লক্ষণ আৰু জন্তুৰ কামোৰাৰ ইতিহাসৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি চিকিৎসকে সন্দেহ কৰে।
(১) কৰিব পৰা কিছুমান বিশেষ পৰীক্ষা-
(২) লালতি পৰীক্ষা (পিচিআৰ পৰীক্ষা)
(৩) ছালৰ বায়’প্সি
(৪) মেৰুদণ্ডৰ তৰল পদাৰ্থ (CSF) পৰীক্ষা
(৫) মগজুৰ এম আৰ আই
কিন্তু মন কৰিবলগীয়া যে লক্ষণ দেখা পোৱাৰ লগে লগে এই ৰোগ প্ৰায় ১০০% মাৰাত্মক হৈ পৰে।
• এই ৰোগৰ চিকিৎসা -
ৰেবিজৰ লক্ষণ দেখা দিয়াৰ পিছত চিকিৎসা সম্ভৱ নহয়। গতিকে ইয়াৰ একমাত্ৰ সমাধান হ’ল প্ৰতিৰোধ।
১/ তাৎক্ষণিক প্ৰাথমিক চিকিৎসা:
যদি কোনো জন্তুৱে আপোনাক কামুৰিছে, তেন্তে প্ৰথমে এইটো কৰক:
• লগে লগে কামোৰা ঠাইখিনি চাবোন আৰু পৰিষ্কাৰ পানীৰে কমেও ১০-১৫ মিনিট ধুব লাগে।
• ঘাঁত কোনো ধৰণৰ এচিড, হালধি, বা কোনো ঘৰুৱা ঔষধ প্ৰয়োগ নকৰিব।
• ইয়াৰ পিছত লগে লগে চিকিৎসকৰ লগত যোগাযোগ কৰিব লাগে।
২/ পোষ্ট এক্সপ’জাৰ প্ৰফিলেক্সিছ (PEP):
জন্তুৱে কামোৰাৰ পিছত কৰা টিকাকৰণক পিইপি বোলা হয়। ই দুটা বস্তুৰে গঠিত:
• ৰেবিজৰ ভেকচিন:
০, ৩, ৭, ১৪ আৰু ২৮ দিনত দিয়া হয়।
• ৰেবিজ ইমিউন’গ্ল’বিউলিন:
যদি কামোৰা ব্যক্তিজনক ইতিমধ্যে টিকা দিয়া হোৱা নাই আৰু ঘাটো গভীৰ হয়, তেন্তে এই বেজীটো কামোৰা ঠাইত লগে লগে দিয়া হয়।
• যদি এইবোৰ সময়মতে দিয়া হয়, তেন্তে ৰোগৰ পৰা ১০০% প্ৰতিৰোধ সম্ভৱ।
ৰেবিজ প্ৰতিৰোধ-
পোহনীয়া জন্তুৰ টিকাকৰণ কৰক:
(১) কুকুৰ-মেকুৰীক প্ৰতি বছৰে জলাতংক ৰোগৰ প্ৰতিষেধক দিয়াটো প্ৰয়োজনীয়।
(২) বিপথগামী জীৱ-জন্তুৰ পৰা দূৰত্ব বজাই ৰাখক: বিশেষকৈ শিশুক অচিনাকি কুকুৰ বা বান্দৰৰ পৰা আঁতৰি থাকিবলৈ শিকাওক।
(৩) নিজেও টিকাকৰণ কৰক (Pre-Exposure Vaccination): যিসকল লোকৰ দৈনিক জীৱ-জন্তুৰ সৈতে (ডাক্তৰ, পশু চিকিৎসক, পশুপালক, বা ভ্ৰমণকাৰী) সংস্পৰ্শ থাকে।
চৰকাৰ আৰু স্থানীয় সংস্থাৰ দ্বাৰা কুকুৰৰ জনসংখ্যা নিয়ন্ত্ৰণ আৰু টিকাকৰণ অভিযান।
ভাৰতত ৰেবিজৰ অৱস্থা:
ভাৰতৰ জনস্বাস্থ্যৰ এক প্ৰধান সমস্যা হৈছে ৰেবিজ। ইয়াত বৃহৎ সংখ্যক বিপথগামী কুকুৰৰ লগতে মানুহৰ মাজতো সজাগতাৰ অভাৱ দেখা গৈছে। গ্ৰামাঞ্চলত মৃত্যুৰ অধিকাংশই সময়মতে চিকিৎসাৰ অভাৱত সংঘটিত হয়। স্বাস্থ্য মন্ত্ৰালয়ে বহু অভিযান আৰু বিনামূলীয়া টিকাকৰণ আঁচনি চলাই আছে যদিও গণ সজাগতাৰো প্ৰয়োজন।
ৰেবিজ এনে এক ৰোগ যাৰ পৰা প্ৰতিৰোধ সম্পূৰ্ণ সম্ভৱ, কিন্তু নিৰাময় কৰিব নোৱাৰি। যদি কোনো প্ৰাণীয়ে আপোনাক কামুৰিছে, তেন্তে ভয় খোৱাৰ পৰিৱৰ্তে সময়মতে টিকা লোৱাটোৱেই হৈছে জীৱন ৰক্ষাৰ আটাইতকৈ ফলপ্ৰসূ উপায়। গ্ৰামাঞ্চলৰ শিশু, বৃদ্ধ আৰু মানুহৰ মাজত সজাগতা বিয়পাই দিয়াটো অতি প্ৰয়োজনীয়। পৰিষ্কাৰ-পৰিচ্ছন্নতা, টিকাকৰণ আৰু সতৰ্কতা জলাতংক ৰোগ প্ৰতিৰোধৰ মূল চাবিকাঠি।
