শাওণ মাহত এই কথা শুনা অত্যন্ত শুভ। ভগৱান শিৱৰ পঞ্চমুখী ৰূপৰ গোপন ৰহস্য আৰু আধ্যাত্মিক তাৎপৰ্য
( অপূৰ্ব দাস)
জগতৰ কল্যাণৰ কামনাৰে ভগৱান সদাশিৱৰ বিভিন্ন কল্পত অনেক অৱতাৰ হৈছিল। ইয়াৰ ভিতৰত তেওঁৰ সদ্যোজাত, বামদেৱ, তৎপুৰুষ, আঘোৰ আৰু ঈশান অৱতাৰ বিশিষ্ট আৰু এইবোৰেই হৈছে ভগৱান শিৱৰ পাঁচটা বিশেষ ৰূপ। ভগৱান শিৱৰ ভগৱান বিষ্ণুৰ প্ৰতি অপৰিসীম প্ৰেম আছে। শিৱ হৈছে তম ৰূপ আৰু বিষ্ণু সত্ত্ব ৰূপ, কিন্তু ইজনে সিজনক ধ্যান কৰি শিৱ বগা আৰু বিষ্ণু শ্যাম বৰ্ণৰ হৈ পৰে।
বিশ্বাস কৰা হয় যে এবাৰ ভগৱান বিষ্ণুৱে অতি মনোমোহা কিশোৰৰ ৰূপ ধাৰণ কৰিছিল। চতুৰাণন ব্ৰহ্মা, বহুমুখী অনন্ত, সহস্ৰক্ষ ইন্দ্ৰ আদিৰ দৰে দেৱতাই ভগৱান বিষ্ণুৰ এই মনোমোহা ৰূপটো চাবলৈ আহি সন্তুষ্ট হৈছিল। সকলো দেৱতাই প্ৰভুৰ ৰূপৰ সৌন্দৰ্য্য উপভোগ কৰিছিল। সকলোৱে সেই ৰূপ উপভোগ কৰি থকা দেখি ভগৱান শিৱই ভাবিবলৈ ধৰিলে যে মোৰো যদি বহুত মুখ-চকু থাকিলহেঁতেন তেন্তে মইও ভগৱানৰ এই কিশোৰ ৰূপটো আটাইতকৈ বেছি দেখা পালোঁহেঁতেন। এই কামনা ভগৱান শিৱৰ মনত উদয় হোৱাৰ লগে লগে তেওঁ পঞ্চমুখী হৈ পৰিল।
‘পঞ্চানন’ আৰু ‘পঞ্চবক্ত’ শিৱ
তেওঁৰ ইচ্ছাৰ পৰা জন্ম হোৱা ভগৱান শিৱৰ পাঁচখন মুখ আছিল সদ্যোজাত, বামদেৱ, তৎপুৰুষ, আঘোৰ আৰু ঈশান আৰু প্ৰতিটো মুখৰ তিনিটা চকু আছিল। তেতিয়াৰ পৰাই ভগৱান শিৱক ‘পঞ্চানন’ বা ‘পাঞ্চবক্ত’ নামেৰে জনাজাত হ’ল। ভগৱান শিৱৰ এই পাঁচখন মুখ চাৰিদিশে আছে আৰু পঞ্চমটো মাজত আছে।
• ভগৱান শিৱৰ প্ৰথম মুখখন পশ্চিম দিশত আছে, যাৰ নাম হৈছে ‘সদ্যোজাত’। শিশুৰ দৰে পৰিষ্কাৰ, নিৰ্মল আৰু অকলংকিত।
• উত্তৰ দিশৰ মুখখন ‘বামদেৱ’। বামদেৱ মানে কু-কৰ্ম ধ্বংসকাৰী।
• দক্ষিণ মুখখন হৈছে ‘আঘোৰ’। আঘোৰ মানে নিন্দনীয় কৰ্ম কৰাজনক ভাল কৰ্ম কৰিবলৈ সক্ষম কৰাজন। নিন্দিত কৰ্ম কৰি পাপ কাম কৰাজনেও ভগৱানৰ শিৱৰ কৃপাত শুদ্ধ হৈ পৰে।
• ভগৱান শিৱৰ পূব মুখখনক ‘তৎপুৰুষ’ বুলি কোৱা হয়। তৎপুৰুষ মানে নিজৰ আত্মাত অৱস্থিত হৈ থকা। অৰ্থাৎ আত্মা হৈছে শ্ৰেষ্ঠ। আত্মা হৈছে স্বয়ং পৰম ব্ৰহ্ম। আত্মাইহে শৰীৰক চলাই থাকে। শৰীৰৰ কোনো মূল্য নাথাকে। আত্মা বা মনৰ দ্বাৰাহে এজন মানুহক চিনিব পাৰি।
• ওপৰৰ মুখখনক ‘ঈশান’ বুলি কোৱা হয়। ঈশান মানে স্বামী। ভগৱান শিৱৰ পাঁচখন মুখৰ ওপৰৰ মুখনৰ ৰং (ঈশান) গাখীৰ সদৃশ, পূব মুখ তৎপুৰুষ হালধীয়া, দক্ষিণ মুখ আঘোৰ নীলা, পশ্চিম মুখ সদ্যোজাত বগা আৰু উত্তৰ মুখ বামদেৱ ক'লা ৰঙৰ।
• পঞ্চমুখৰ পঞ্চকৃত্য
শিৱ পুৰাণত ভগৱান শিৱই কৈছে, “সৃষ্টি, পালন, ধ্বংস, অন্তৰ্ধান আৰু কৃপা, এই পাঁচটা কৰ্ম মোৰ পঞ্চমুখৰ দ্বাৰা পৰিচালিত হয়।”
ইয়াৰ পৰা স্পষ্ট হৈ পৰে যে ভগৱান শিৱৰ পাঁচটা বিশেষ ৰূপ তেওঁৰ বিভিন্ন কল্পত অৱতাৰ আছে । বিশ্বাস কৰা হয় যে জগতৰ কল্যাণৰ কামনাৰে ভগৱান সদাশিৱৰ বিভিন্ন কল্পত বহু অৱতাৰ আছিল, তাৰ ভিতৰত সদ্যোজাত, বামদেৱ, তৎপুৰুষ, আঘোৰ আৰু ঈশান অৱতাৰ প্ৰধান। এই পাঁচটা বিশেষ ৰূপ ভগৱান শিৱৰ। এই ৰূপত থকা পাঁচটা বিশেষ ৰূপৰ ৰহস্য মাতৃ অন্নপূৰ্ণাক ভগৱান শিৱই কৈছে, “ব্ৰহ্মা মোৰ অনন্য ভকত। তেওঁৰ ভক্তিৰ বাবেই মই প্ৰতিটো কল্পত উপস্থিত হৈ তেওঁৰ সমস্যা সমাধান কৰো।”
(১) প্ৰথম অৱতাৰ 'সদ্যোজাত'
শ্ৰেতলোহিত নামেৰে ঊনবিংশতম কল্পনাত ব্ৰহ্মাই বিশ্বব্ৰহ্মাণ্ড সৃষ্টিৰ জ্ঞানৰ বাবে পৰব্ৰহ্মৰ ধ্যান কৰি আছিল। তাৰ পিছত ভগৱান শংকৰে তেওঁৰ প্ৰথম অৱতাৰ ‘সদ্যোজাত’ত তেওঁৰ সন্মুখত আবিৰ্ভাৱ হয়। ইয়াত তেওঁ বগা আৰু ৰঙা ৰঙৰ ল’ৰা হিচাপে আবিৰ্ভাৱ হৈ ব্ৰহ্মাক ‘সদ্যোজাত মন্ত্ৰ’ দি বিশ্বব্ৰহ্মাণ্ড সৃষ্টি কৰিবলৈ সক্ষম কৰি তুলিছিল।
(২) দ্বিতীয় অৱতাৰ 'বামদেৱ'
ৰক্ত নামৰ বিংশতম কল্পত ব্ৰহ্মই পুত্ৰ লাভৰ কামনাৰে ভগৱানৰ ধ্যান কৰি আছিল। সেই সময়ত তেওঁৰ এটি পুত্ৰৰ জন্ম হৈছিল, যিজনে ৰঙা ৰঙৰ কাপোৰ আৰু অলংকাৰ পিন্ধিছিল। এইটোৱেই আছিল ভগৱান শংকৰৰ দ্বিতীয় অৱতাৰ ‘বামদেৱ’ ৰূপ, যাৰ জন্ম হৈছিল অজ্ঞানতা দূৰ কৰিবলৈ আৰু ব্ৰহ্মাক বিশ্বব্ৰহ্মাণ্ড সৃষ্টিৰ শক্তি প্ৰদান কৰিবলৈ।
(৩) তৃতীয় অৱতাৰ ‘তৎপুৰুষ’
পীতবস নামৰ একবিংশতম কল্পত ভগৱান শিৱৰ তৃতীয় অৱতাৰ ‘তৎপুৰুষ’ৰ আৱিৰ্ভাৱ হয়।
ইয়াত ব্ৰহ্মাই হালধীয়া কাপোৰ, হালধীয়া মালা আৰু হালধীয়া চন্দন পিন্ধি সৃষ্টিৰ বাবে উদ্বিগ্ন হ’বলৈ ধৰিলে, ভগৱান শিৱই তেওঁক ‘তৎপুৰুষ’ ৰূপত উপস্থিত হৈ এই গায়ত্ৰী মন্ত্ৰ প্ৰদান কৰিলে - ‘তৎপুৰুষায় বিদ্মহে মহাদেৱায় ধীমহি তন্নো ৰুদ্ৰ: প্ৰয়োদয়াত।' এই মন্ত্ৰৰ সহায়ত ব্ৰহ্মাই জ্ঞান লাভ কৰি সৃষ্টি কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল।
(৪) চতুৰ্থ অৱতাৰ 'আঘোৰ'
শিৱ নামৰ কল্পত ভগৱান শিৱৰ ‘আঘোৰ’ নামৰ চতুৰ্থ অৱতাৰৰ আৱিৰ্ভাৱ হৈছিল। ব্ৰহ্মা যেতিয়া বিশ্বব্ৰহ্মাণ্ডৰ সৃষ্টিৰ বাবে চিন্তিত হৈ পৰিল, তেতিয়া ঈশ্বৰে তেওঁক ‘আঘোৰ’ ৰূপত দেখা দিয়ে। ভগৱান শিৱৰ এই আঘোৰ ৰূপটো অত্যন্ত ভয়ংকৰ, য’ত তেওঁ ক’লা ৰঙৰ, ক’লা কাপোৰ, ক’লা পাগুৰি, ক’লা পবিত্ৰ সূতা আৰু ক’লা মুকুট পিন্ধিছিল আৰু কপালৰ চন্দনো ৰং ক’লা ৰঙৰ আছিল। ভগৱান শংকৰে ব্ৰহ্মাক ‘আঘোৰ মন্ত্ৰ’ দিছিল, যাৰ ফলত তেওঁ ব্ৰহ্মাণ্ড সৃষ্টি কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল। এই মন্ত্ৰটো অত্যন্ত ৰহস্যময় আৰু শক্তিশালী ।
(৫) পঞ্চম অৱতাৰ 'ঈশান'
বিশ্ব ৰূপ নামৰ কল্পত ভগৱান শিৱৰ ‘ঈশান’ নামৰ পঞ্চম অৱতাৰ সংঘটিত হৈছিল। ব্ৰহ্মাই আৰু এজন পুত্ৰ পোৱাৰ হেপাহ লৈ মনে মনে ভগৱান শিৱৰ ধ্যান কৰি আছিল। সেই সময়ত সিংহৰ দৰে গৰ্জন কৰি ভগৱান ‘ঈশান’ আবিৰ্ভাৱ হ’ল। ভগৱান শিৱৰ এই অৱতাৰৰ ৰং স্ফটিকৰ দৰে উজ্জ্বল আছিল। অৱতাৰৰ পিছত ভগৱান ঈশানে সৰস্বতীৰ লগতে ব্ৰহ্মাক সঠিক পথৰ জ্ঞান দি আশীৰ্বাদ দিয়ে।
শাওণ মাহত ভগৱান শিৱৰ এই পঞ্চমুখ অৱতাৰবোৰৰ কাহিনী পঢ়া আৰু শুনাটো অতি শুভ । এই কাহিনীয়ে এজন ব্যক্তিৰ শিৱৰ প্ৰতি ভক্তি জাগ্ৰত কৰে আৰু লগতে তেওঁৰ সকলো কামনা পূৰণ কৰে আৰু তেওঁক চূড়ান্ত মোক্ষ প্ৰদান কৰে।
