অসমৰ এক ডাঙৰ সমস্যা বানপানী। চৰকাৰে কি কৰিছে? কিমান মৃত্যু মুখত পৰিছে ? জানিবলৈ পঢ়িব।
( বিশেষ ৰচনা : অপূৰ্ব দাস )
অসমত প্ৰতি বছৰে সংঘটিত হোৱা বানপানী এক গুৰুতৰ সমস্যা যিয়ে লাখ লাখ মানুহৰ জীৱন আৰু জীৱিকাৰ ওপৰত প্ৰভাৱ পেলায়। বানপানীয়ে শস্য ধ্বংস কৰে, মানুহ গৃহহীন কৰি পেলায়, জীৱন আৰু সা-সম্পত্তিৰ ক্ষতি কৰে। এই প্ৰশ্নটো প্ৰায়ে উত্থাপন হয় – "অসমত প্ৰতি বছৰে কিয় বানপানী হয়?" আৰু "চৰকাৰে এইটো সমাধান কৰিবলৈ কি কৰিছে বা কিয় কৰা নাই?" এই লেখাটোত এই দুয়োটা প্ৰশ্নৰ বিশদ বিশ্লেষণ কৰা হৈছে।
১/ অসমত কিয় বানপানী হয়?
(ক) ভৌগোলিক কাৰণ
অসমৰ ভৌগোলিক অৱস্থানে ইয়াক বানপানীৰ বাবে অত্যন্ত দুৰ্বল কৰি তুলিছে। ৰাজ্যখন ব্ৰহ্মপুত্ৰ আৰু ইয়াৰ ৫০ৰো অধিক উপনৈৰ কাষত অৱস্থিত। ব্ৰহ্মপুত্ৰ তিব্বতৰ পৰা উৎপত্তি হৈ অসমৰ মাজেৰে বৈ বাংলাদেশৰ লগত মিলি যোৱা এখন বৃহৎ আৰু বেগী নদী। বাৰিষাৰ সময়ত প্ৰচণ্ড বৰষুণ আৰু হিমালয়ৰ পৰা অহা পানীয়ে ব্ৰহ্মপুত্ৰ আৰু ইয়াৰ উপনৈসমূহ ভৰি উঠে।
(খ) প্ৰচণ্ড বৰষুণ
বাৰিষাৰ সময়ত অসমত গড়ে ২০০০ মিলিমিটাৰতকৈ অধিক বৰষুণ হয়। জুন মাহৰ পৰা ছেপ্টেম্বৰ মাহলৈকে হোৱা এই প্ৰবল বৰষুণে নদীসমূহৰ জলপৃষ্ঠ অতি দ্ৰুতগতিত বৃদ্ধি কৰে।
(গ) হিমবাহৰ গলন আৰু জলবায়ু পৰিৱৰ্তন
হিমালয়ৰ অঞ্চলত জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ বাবে হিমবাহবোৰ দ্ৰুতগতিত গলিবলৈ ধৰিছে। ইয়াৰ প্ৰভাৱ ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ দৰে নদীত পৰে, যিয়ে গ্ৰীষ্মকালত বৈ আহি অধিক পানীৰে উপচি পৰে । এই কাৰণেও অসমত বানপানী হ'য়।
(ঘ) নদীৰ খহনীয়া আৰু পলস
ব্ৰহ্মপুত্ৰ নদীয়ে প্ৰতি বছৰে নিজৰ লগত বৃহৎ পৰিমাণৰ পলস আনে, যাৰ ফলত নদীৰ গভীৰতা হ্ৰাস পায়। ফলত পানীয়ে পাৰ ভাঙি ওলাই আহি চাৰিওফালৰ গাঁও-নগৰবোৰ ডুবাই পেলায়।
(ঙ) বনাঞ্চল ধ্বংস আৰু বেদখল
অবৈধ কাঠ কটা আৰু বনাঞ্চল ধ্বংসৰ বাবে পানী শোষণ কৰিব পৰা মাটি কমি আহিছে। ফলত বৰষুণৰ পানী দ্ৰুতগতিত নদীলৈ বৈ গৈ বানপানীৰ সৃষ্টি কৰে।
(চ) গোটা আৱৰ্জনাসমূহ
আজিৰ সময়ত দেখিলে আচৰিত লাগে যে গোটা আৱৰ্জনাসমূহ দ্ৰুতগতিত বৃদ্ধি পাব ধৰিছে। প্লাষ্টিকৰ বিভিন্ন সামগ্ৰীৰে ভৰি পৰিছে খাল-বিল, নদ-নদী। যাৰ ফলত নদী বা বিল সমূহ তৰাং হৈ পৰিছে।
• অসমৰ বানপানীত মৃত্যু হোৱা লোকৰ সংখ্যা:
২০১৯ চনৰ পৰা ২০২৪ চনৰ জুলাইলৈকে অসমত বানপানীৰ ফলত মুঠ ৮৮০ জন লোকৰ মৃত্যু হৈছে। এই সংখ্যা ভাৰত চৰকাৰৰ গৃহ মন্ত্ৰালয়ে ৰাজ্যসভাত দাখিল কৰিছিল।
বছৰ বছৰ ধৰি মৃত্যুৰ সংখ্যা:
২০১৯ : ১৫৭ জনৰ মৃত্যু
২০২০ : ১৯০ জন লোকৰ মৃত্যু
২০২১ : ৭৩ জনৰ মৃত্যু
২০২২ : ২৭৮ জন লোকৰ মৃত্যু
২০২৩ : চনত ৬৫ জনৰ মৃত্যু
২০২৪ (২৫ জুলাইলৈকে): ১১৭ জনৰ মৃত্যু
২০২২ চনত বানপানীত সৰ্বাধিক প্ৰাণ হেৰুৱাইছিল, ২৭৮ জন লোকৰ মৃত্যু হৈছিল, যাৰ ফলত সেই বছৰটোৱেই আটাইতকৈ মাৰাত্মক বছৰ। ২০২৪ চনত জুলাই মাহলৈকে ১১৭ জন লোকৰ মৃত্যু হোৱাৰ তথ্য পোৱা গৈছে, ইয়াৰ পৰা বুজা যায় যে অসমত বান পৰিস্থিতি ভয়াৱহ হৈয়ে আছে।
২/ এই ক্ষেত্ৰত অসম চৰকাৰে কি কৰি আছে?
অসম চৰকাৰ আৰু কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে বান ব্যৱস্থাপনাৰ বাবে কেইবাটাও ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰিছে, যেনে ভাৰতীয় মহাকাশ গৱেষণা সংস্থা (ISRO)ৰ দ্বাৰা প্ৰস্তুত কৰা বান আশংকা মেপিং এটলাছ, ব্ৰহ্মপুত্ৰ নদীৰ বাবে নদী এটলাছ। ইয়াৰ উপৰিও NESAC এ প্ৰস্তুত কৰা বানপানীৰ আগতীয়া সতৰ্কবাণী ব্যৱস্থা (FLEWS)ৰ জৰিয়তে ২৪ৰ পৰা ৩৬ ঘণ্টা আগতেই সতৰ্কবাণী দিয়া হয়, যাতে ক্ষতিগ্ৰস্ত অঞ্চলসমূহত সময়মতে ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰিব পৰা যায়।
(ক) অসম চৰকাৰে কৰা প্ৰচেষ্টা
• বান্ধ আৰু মথাউৰি নির্মাণঃ বানপানীৰ পানী ৰোধ কৰিবলৈ চৰকাৰে ব্ৰহ্মপুত্ৰ আৰু ইয়াৰ উপনৈসমূহৰ কাষে কাষে কেইবাটাও মথাউৰি নিৰ্মাণ কৰিছে। কিন্তু এনে বহু মথাউৰি পুৰণি আৰু জৰাজীৰ্ণ হৈ পৰিছে।
• বানপানীৰ আগতীয়া সতৰ্কবাণী ব্যৱস্থা (FLEWS): ইছৰো আৰু নেছাকৰ সহায়ত এটা আধুনিক ব্যৱস্থা উদ্ভাৱন কৰা হৈছে যিয়ে সম্ভাৱ্য বানপানীৰ বিষয়ে আগতীয়া তথ্য প্ৰদান কৰে।
• সাহায্য শিবিৰ আৰু জৰুৰীকালীন সাহায্যঃ প্ৰতি বছৰে বানাক্ৰান্ত অঞ্চলত সাহায্য শিবিৰ, খাদ্য, চিকিৎসা আৰু অস্থায়ী থকাৰ ব্যৱস্থা কৰা হয়।
• ব্ৰহ্মপুত্ৰ ব’ৰ্ড আৰু নদী ব্যৱস্থাপনা পৰিকল্পনাঃ কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ সহযোগত ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ প্ৰবাহ নিয়ন্ত্ৰণৰ বাবে কেইবাটাও দীৰ্ঘম্যাদী পৰিকল্পনা ৰচনা কৰা হৈছে।
(খ) সমস্যা এতিয়াও কিয় হৈ আছে?
• পুৰণি আৰু বিফল আঁচনি: বেছিভাগ মথাউৰি ১৯৫০ আৰু ১৯৬০ চনত নিৰ্মাণ কৰা হৈছিল। আজিও ইয়াৰ সঠিক ৰক্ষণাবেক্ষণ কৰা হোৱা নাই, যাৰ বাবে ই প্ৰতি বছৰে ভাঙি যায়।
• ৰাজনৈতিক ইচ্ছাশক্তিৰ অভাৱ: প্ৰতি বছৰে বানপানীক আওকাণ কৰি “প্ৰাকৃতিক দুৰ্যোগ” হিচাপে গণ্য কৰা হয়। চৰকাৰৰ বাবে এইটো নতুন বিষয় নহয়, গতিকে দীৰ্ঘম্যাদী সমাধানৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়া নহয়।
• দুৰ্নীতি আৰু সম্পদৰ অপব্যৱহাৰঃ মথাউৰি নিৰ্মাণ আৰু সাহায্যৰ কামত দুৰ্নীতিৰ অভিযোগ সঘনাই হয়। ইয়াৰ বাবে জনসাধাৰণে সময়মতে সঠিক সহায় নাপায়।
• জনসাধাৰণৰ অংশগ্ৰহণৰ অভাৱ: সাধাৰণ মানুহক বান ব্যৱস্থাপনা পৰিকল্পনাত অন্তৰ্ভুক্ত কৰা নহয়, যাৰ বাবে তেওঁলোক অজ্ঞাত হৈ থাকে আৰু সময়মতে প্ৰস্তুতি চলাব নোৱাৰে।
• এক ব্যাপক নদী ব্যৱস্থাপনা নীতিৰ অভাৱঃ ব্ৰহ্মপুত্ৰ হৈছে তিব্বত (চীন), ভাৰত আৰু বাংলাদেশৰ মাজেৰে বৈ যোৱা এখন আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় নদী। ইয়াক পৰিচালনা কৰিবলৈ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সহযোগিতাৰ প্ৰয়োজন, যিটো এতিয়াও হোৱা নাই।
৩/ ইয়াৰ সমাধান কি হব পাৰে?
(ক) আধুনিক প্ৰযুক্তিৰ ব্যৱহাৰ
আধুনিক প্ৰযুক্তিৰ সহায়ত যেনে ড্ৰোন, উপগ্ৰহৰ চিত্ৰ, ৰিম’ট চেন্সিং, বানপানী প্ৰৱণ অঞ্চলৰ সঠিক মানচিত্ৰ নিৰ্মাণ কৰিব লাগে যাতে পৰিকল্পনা ফলপ্ৰসূ হয়।
(খ) দীৰ্ঘম্যাদী পুনৰ্বাসন নীতি
প্ৰতি বছৰে একেখিনি মানুহকে বাৰে বাৰে সাহায্য শিবিৰলৈ পঠোৱাটো সাময়িক সমাধান। বানপানীৰ অত্যন্ত ক্ষতিগ্ৰস্ত গাঁওসমূহ নিৰাপদ স্থানলৈ স্থানান্তৰিত কৰিব লাগিব।
(গ) প্ৰাকৃতিক প্ৰতিকাৰ
বনাঞ্চল ধ্বংস বন্ধ হোৱাৰ লগে লগে আৰু পানী উটি যোৱা ঠাইৰ বৃদ্ধি হোৱাৰ লগে লগে বানপানীৰ প্ৰভাৱ কমি যাব। জল সংৰক্ষণ, বৰষুণৰ পানী সংগ্ৰহ আৰু পৰম্পৰাগত পানীৰ উৎস পুনৰুজ্জীৱিত কৰাটো গুৰুত্বপূৰ্ণ।
(ঘ) নদী সংযোগী প্ৰকল্প
ভাৰত চৰকাৰৰ নদী সংযোগ প্ৰকল্পটো যদি অসমত সঠিকভাৱে ৰূপায়ণ কৰা হয়, তেন্তে ই নদীসমূহৰ পানী বিতৰণৰ মাজত ভাৰসাম্য ৰক্ষা কৰিব পাৰে, যিয়ে বান আৰু খৰাং দুয়োটা সমস্যাৰ পৰা সকাহ দিব পাৰে।
অসমৰ বানপানী কেৱল প্ৰাকৃতিক দুৰ্যোগ নহয়, নীতি, প্ৰশাসন আৰু পৰিৱেশৰ ভাৰসাম্যহীনতাৰ ফল। প্ৰতি বছৰে হোৱা মৃত্যু, স্থানচ্যুতি আৰু অৰ্থনৈতিক ক্ষতি প্ৰতিৰোধযোগ্য, যদিহে চৰকাৰে দীৰ্ঘম্যাদী আৰু বহনক্ষম সমাধান গ্ৰহণ কৰে। লগতে জনসাধাৰণেও সচেতন আৰু সজাগ হ’ব লাগিব। অসমক বানপানীৰ পৰা ৰক্ষা কৰাটো কেৱল চৰকাৰৰেই নহয় আমাৰ সকলোৰে দায়িত্ব।
